Oleh Ahmad Nizam Che Kasim

Buli terus menjadi salah satu cabaran paling serius dalam sistem pendidikan di Malaysia. Peningkatan jumlah kes dari tahun ke tahun amat membimbangkan. Pada tahun 2023, sebanyak 4,994 kes buli telah dilaporkan di sekolah-sekolah seluruh negara, meningkat ketara berbanding 3,887 kes pada tahun sebelumnya. Menjelang Oktober 2024, jumlah ini meningkat lagi kepada 5,703 kes yang melibatkan seramai 11,594 pelajar. Angka ini jelas menunjukkan keperluan mendesak untuk pendekatan yang lebih tersusun dan menyeluruh dalam mewujudkan persekitaran pembelajaran yang lebih selamat, terutamanya di sekolah berasrama penuh di mana kes-kes buli sering tidak dilaporkan akibat ketakutan atau rasa terasing.

Buli di sekolah berlaku dalam pelbagai bentuk dan cara. Ini termasuklah keganasan fizikal seperti menolak dan menumbuk, serangan lisan seperti mengugut atau memanggil dengan nama ejekan, pengasingan sosial, ejekan terhadap bentuk tubuh (body shaming), dan kini semakin banyak berlaku dalam bentuk buli siber. Statistik menunjukkan bahawa pelajar lelaki cenderung untuk melakukan buli secara fizikal, manakala pelajar perempuan lebih kerap menggunakan pendekatan emosi dan sosial. Dengan akses mudah kepada telefon pintar dan media sosial, buli dalam talian menjadi semakin kerap dan sukar untuk dikesan.

Bangunkan Persekitaran Sekolah Penyayang

Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) telah memperkenalkan usaha pemantauan dan tindakan susulan melalui Sistem Disiplin Murid (SSDM). Pada tahun 2023, seramai 5,891 pelajar dikenal pasti terlibat dalam insiden buli dan diletakkan di bawah pemantauan pihak sekolah. Walaupun langkah ini patut dipuji, penyelesaian kepada masalah ini tidak boleh hanya bergantung kepada tindakan disiplin semata-mata. Apa yang diperlukan ialah strategi menyeluruh di peringkat sekolah yang memberi tumpuan kepada pencegahan, pembangunan emosi, serta penglibatan komuniti yang lebih kuat.

Satu kajian berskala besar yang diterbitkan dalam jurnal School Psychology memberikan panduan berguna kepada sekolah tentang cara menangani isu buli berdasarkan hasil kajian tersebut. Kajian yang telah dijalankan oleh Chunyan Yang, Chun Chen, Xueqin Lin, dan Mei-ki Chan, melibatkan lebih 15,000 remaja di 39 buah sekolah menengah di Delaware, Amerika Syarikat. Pendekatan kajian ini adalah dengan meneliti bagaimana persekitaran dan iklim sekolah dan kemahiran sosial serta emosi atau kompetensi SEL (Social and Emotional Learning) mempengaruhi pengalaman pelajar terhadap buli siber. Hasil kajian mendapati bahawa empat kompetensi utama SEL — kesedaran diri, kesedaran sosial, pengurusan diri, dan kemahiran hubungan — memberi kesan ketara terhadap sama ada pelajar menjadi sasaran buli siber. Kekurangan dalam pengurusan diri dan keupayaan membuat keputusan yang bertanggungjawab meningkatkan risiko menjadi mangsa buli dalam talian. Menariknya, kekurangan kesedaran sosial didapati mengurangkan risiko ini, mungkin kerana pelajar yang kurang berinteraksi secara sosial kurang terdedah kepada perbualan dalam talian di mana buli sering berlaku.

Kajian ini turut menunjukkan bahawa kesan kompetensi ini berbeza mengikut jantina dan umur. Pelajar perempuan yang lemah dalam pengurusan diri lebih mudah menjadi sasaran, manakala kelemahan dalam membuat keputusan memberi kesan lebih besar kepada pelajar sekolah menengah atas. Pelajar yang merasakan iklim sekolah mereka positif pula lebih terlindung sekiranya mereka mempunyai kawalan diri dan kemahiran membuat keputusan yang baik. Budaya sekolah yang sihat membantu mengurangkan risiko walaupun pelajar mempunyai kelemahan dalam aspek peribadi tertentu.

Penemuan ini membawa makna penting kepada konteks Malaysia. Sekolah perlu melabur dalam pembangunan kemahiran sosial dan emosi pelajar, bukan sahaja untuk mengurangkan buli tetapi juga untuk memupuk kesejahteraan menyeluruh. Mewujudkan persekitaran dan iklim sekolah yang positif, melatih guru mengenal pasti tanda awal buli, dan menggalakkan komunikasi terbuka antara pelajar, guru dan ibu bapa merupakan langkah kritikal.

Selagi insiden buli terus menjejaskan ribuan pelajar setiap tahun, termasuk di sekolah berprestasi tinggi dan kolej berasrama elit, kita tidak boleh bergantung kepada pendekatan reaktif semata-mata. Membangun persekitaran sekolah yang penyayang, inklusif dan penuh hormat harus menjadi keutamaan bersama. Dengan memperkasa pelajar melalui kemahiran emosi dan menyokong mereka dengan budaya saling menghormati, kita mampu membina sekolah yang lebih selamat di mana setiap anak dapat belajar, berkembang dan berasa dilindungi.

-- BERNAMA

Ahmad Nizam Che Kasim ialah pensyarah di Fakulti Perniagaan & Komunikasi Universiti Malaysia Perlis.